ΣΥΝΤΟΜΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ
Η Καστοριά είναι μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Μακεδονίας. Είναι η τελευταία πόλη της Μακεδονίας που απελευθερώνεται κατά τη διάρκεια του 1ου Βαλκανικού πολέμου ο οποίος έγινε ανάμεσα στα ενωμένα κράτη της βαλκανικής χερσονήσου και την οθωμανική αυτοκρατορία.
Η Καστοριά γνωρίζουμε ότι κατακτήθηκε από τους Τούρκους με πιθανότερη χρονολογία το 1385 και παρέμεινε σκλαβωμένη 527 ολόκληρα χρόνια. Απελευθερώθηκε στις 11 Νοεμβρίου του 1912 ημέρα εορτής του μεγαλομάρτυρα Αγίου Μηνά.(ΠΟΙΗΜΑ &ΚΑΣΤΟΡΙΑΑΙ ΜΗΝΑΣ 11 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ)
Οι Καστοριανοί τιμούσαν τον Άγιο Μηνά καθ’ όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, ιδιαίτερα όμως τον τιμούν μετά την 11η Νοεμβρίου 1912, ημέρα της γιορτής του, επειδή την ημέρα αυτή βοήθησε τον Ελληνικό Στρατό ν’ απελευθερώσει αναίμακτα την Καστοριά απ’ τους Τούρκους.( ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΓΙΟΥ ΜΗΝΑ)
Πηγές για την απελευθέρωση της πόλης έχουμε από την εξιστόρηση που έκανε το 1930 ο ιστοριοδίφης Ι. Μπακάλης σε συνέχειες στην εφημερίδα “Δυτική Μακεδονία” αξιοποιώντας το ημερολόγιο του πατέρα του αλλά και τις δικές του μνήμες και επίσης ο Ι. Άρτης ως επικεφαλής του τμήματος που απελευθέρωσε την πόλη, ο οποίος έγραψε στην εφημερίδα «Ορεστιάς» μια σύντομη αναφορά της απελευθέρωσης.
ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ
Στις 19 Οκτωβρίου 1912 ο Μπεκήρ αγάς μετά την μάχη στην Νεάπολη Βοϊου, όπου ηττάται, οπισθοχωρεί στην Καστοριά και στη συνέχεια μεταβαίνει στην Κορυτσά να ανασυντάξει τις δυνάμεις του και να στρατολογήσει Τουρκαλβανούς.Έτσι το διάστημα 20-21 Οκτωβρίου η Καστοριά μένει χωρίς μεγάλη τουρκική δύναμη. Τότε ορισμένοι ενθουσιώδεις καστοριανοί δημιουργούν μια επιτροπή με επικεφαλής τον πρώην δήμαρχο Λεωνίδα Μαυροβίτη και τη στέλνουν στον αρχηγό του εθελοντικού σώματος του Κατεχάκη που βρισκόταν στο Βογατσικό, με σκοπό να ζητήσουν την άμεση απελευθέρωση της πόλης. Είχε προηγηθεί η άρνηση του μητροπολίτη Ιωακείμ Λεπτίδη, ο οποίος δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημα της επιτροπής γιατί θεωρούσε πιο συνετό να περιμένει τον τακτικό στρατό. Η στάση του αυτή επικρίθηκε αλλά τελικά ήταν σωστή γιατί στις 22 Οκτωβρίου ο Μπεκήρ Αγάς επέστρεψε από την Κορυτσά με εκατοντάδες τουρκαλβανούς οπλίτες και στρατοπέδευσε σεένα ύψωμα του Δισπηλιού, όπου ενώθηκε με τοπικά στρατεύματα δημιουργώντας μια δύναμη 3.000 ανδρών και εξαπολύοντας επίθεση.
Εν τω μεταξύ υπήρχε μια λανθασμένη πληροφορία ότι οι Τούρκοι εγκατέλειψαν την πόλη και γι’ αυτό ο διάδοχος του βασιλιά έστειλε διαταγή από την Φλώρινα όπου βρισκόταν πώς για σοβαρούς πολιτικούς λόγους πρέπει να καταληφθεί η Καστοριά. Έτσι ο επίλαρχος Ιωάννης Άρτης με 30-35 ιππείς, ανάμεσά τους και ο υπίλαρχος Π.Νικολαίδης και ο ανθυπίλαρχος Φιλόλαος Πηχιών αφού πέρασαν τον Γάβρο και τον Κρανιώνα έφτασαν έξω από τον Απόσκεπο όπου και στάθμευσαν. Ο υπίλαρχος Νικολαίδης διατάχθηκε να μπει κρυφά στην πόλη για συλλογή πληροφοριών. Είχε ήδη νυχτώσει όταν πέρασαν από ένα πηγάδι στη σημερινή τοποθεσία της Χλόης και έφτασαν στις όχθες της λίμνης εκεί περίπου που είναι σήμερα το γήπεδο. Από εκεί πέρασαν στην πόλη και συνάντησαν δύο τούρκους χωροφύλακες τους οποίους αφόπλισαν. Ο Νικολαϊδης ζήτησε να ενημερωθεί ο στρατιωτικός διοικητής της πόλης κι έτσι ένας από τους χωροφύλακες πορεύθηκε προς την οικία του. Στο δρόμο συνάντησε τον έλληνα δήμαρχο της πόλης Κ. Γούση και μαζί έφτασαν στο σπίτι του Μεχμέτ Πασά. Ο δήμαρχος Γούσης ανέφερε στον Τούρκο διοικητή Μεχμέτ Πασά το ερώτημα του Νικολαίδη , αν θα πολεμήσει ή αν θα παραδώσει την πόλη, μαζί με την ψευδή πληροφορία ότι 25.000 άνδρες του ελληνικού στρατού είχαν περικυκλώσει την πόλη. Η αλήθεια είναι ότι εκείνη τη στιγμή βρισκόταν στα πρόθυρα της Καστοριάς στον Απόσκεπο, μόνο η ολιγομελής ομάδα του Άρτη. Μετά από δυο μέρες κατέφθασαν στην Καστοριά ενισχυτικες δυνάμεις και έτσι ο Μεχμέτ Πασάς πιεσμένος δεν πρόβαλλε αντίσταση και διέταξε τις τουρκικές δυνάμεις να εγκαταλείψουν την πόλη. Αντίθετα ο Μπεκήρ αγάς θέλησε να κάψει την Καστοριά πριν αναχωρήσουν. Εδώ φάνηκε η μεγάλη προσωπικότητα του Μεχμέτ Αγά και των μπέηδων της πόλης, καθώς γνώριζαν ότι η πυρπόληση της Καστοριάς θα είχε αρνητικό αντίκτυπο στους παραμένοντες Τούρκους πολίτες. Έτσι το βράδυ εκείνο ξημερώνοντας για τις 11 Νοεμβρίου η Καστοριά ήταν ελεύθερη πόλη.Οι τρεις Έλληνες ιππείς Νικολαίδης, Άρτης και Πηχιών αναχώρησαν για τον Απόσκεπο αφού διεμήνυσαν στον δήμαρχο να ετοιμάσουν οι κάτοικοι ψωμί και φαγητό για 25.000 στρατιώτες καθώς την άλλη μέρα θα έμπαιναν θριαμβευτές στην Καστοριά. Οι καστοριανοί εκείνο το βράδυ δεν κοιμήθηκαν. Ετοίμαζαν ελληνικές σημαίες και φαγητά να υποδεχθούν τον ελληνικό στρατό και έκαναν δεήσεις στον άγιο Μηνά, καθώς ξημέρωνε η εορτή του.
Τις πρώτες πρωινές ώρες της 11ης Νοεμβρίου ο ανθυπίλαρχος Πηχιών εισήλθε πρώτος με λίγους ιππείς και κατευθύνθηκε στον μητροπολίτη όπου προανήγγειλε την απελευθέρωση της πόλης. Στις 10 η ώρα το πρωί ο επίλαρχος Άρτης με τους άνδρες του εισήλθε επίσημα στην πόλη και οι χιλιάδες πολίτες ξεχύθηκαν στους δρόμους να τον προϋπαντήσουν. Οι καμπάνες σήμαναν χαρμόσυνα και εκατοντάδες σημαίες κρεμάστηκαν στα μπαλκόνια. Ο γιατρός Δ. Φερραίος προσπάθησε να εκφωνήσει λόγο υποδοχής αλλά δεν τα κατάφερε από τη συγκίνηση. Η πομπή κατέληξε στην Μητρόπολη, όπου έγινε η πρώτη πανηγυρική δοξολογία, στην ελεύθερη πόλη, χωροστατούντος του μητροπολίτη Ιωακείμ. Την πανηγυρική ομιλία του μητροπολίτη Ιωακείμ στο ναό, ακολούθησε δεξίωση στο μητροπολιτικό μέγαρο. Εκεί μετείχαν όλες οι θρησκευτικές κοινότητες της πόλης ώστε να δείξουν καλό πρόσωπο και την υποταγή τους στον ελληνικό στρατό. Πηραν τον λόγο ο μητροπολίτης, ο διευθυντής του εβραικού σχολείου Γκέρσον, εκ μέρους της τουρκικής κοινότητας ο έμπορος Σουλειμάν εφέντης και ο επίλαρχος Άρτης. Ο καστοριανός ανθυπίλαρχος Πηχιών τοιχοκόλλησε στους τοίχους της πόλης την παρακάτω προκήρυξη:
Τις πρωινές ώρες της 12ης Νοεμβρίου εισήλθε στην Καστοριά το 1ο Σύνταγμα Ιππικού και λίγο αργότερα ολόκληρη η 3η Μεραρχία. Υπήρχε πρόβλημα στέγασης των χιλιάδων αυτών στρατιωτών και για το λόγο αυτό συγκροτήθηκε μια επιτροπή που θα φρόντιζε να βρει καταλύματα στην πόλη. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στον στρατώνα και σε τούρκικα αρχοντικά κονάκια . Για την κατάληψη της Καστοριάς γράφηκαν διθυραμβικά άρθρα σε εφημερίδες της Θεσσαλονίκης και των Αθηνών.
(Μουσική επένδυση Βίντεο:"Ρουσούλαινα ή Πηνελόπη Καρανά"(Καστοριά) - ΕΡΑ 1985)
